Toppturar i Hurrungane

«En om gangen – vent på trygt sted»

(Brattlien, 2012, s. 81).

Vårsnø blir rekna som den tryggaste snøen, då skredfaren som regel er mindre enn tidlegare på vinteren (Brattlien, 2012). Likevel skal ein ikkje undervurdera risikoen ved å køyre ned ei bratt fjellside. Avlastningsavstand eller sikkerheitsavstand anbefalast på skredutsette område, både ved opp- og nedstigning. Dette gjeld spesielt i heng og terreng ved 30 grader eller meir. Denne ferdselsvana har me praktisert allereie frå første topptur i vinter.

Ulike løysingar på ruteval (Foto: S.M.A. 2014).

På turen opp til Store Ringstind blei det prata om nedkøyringsalternativ. Det er viktig allereie då å tenke på kor ein skal ta seg ned igjen. Då får ein sett fjellsidene frå ein anna vinkel, samstundes som snødekket blir vurdert. Det er altså verdfull informasjon ein kan få med seg på veg opp, som ein brukar i avgjerslene om kor ein skal køyre på veg ned.

Klar for nedkøyring (Foto: S.M.A. 2014).

Uavhengig av skredvurderinga, er det viktig å ha gode ferdselsvanar og køyremønster. Avlastningsavstanda varierer etter forholda, men bør vere på minimum 10 meter. Dette er for å minimere belastninga på henget og minske konsekvensen ved eit skred. Avstanden bør ikkje vere så stor at ein mistar turkameraten sin av syne (Nes, 2013). Av den grunn bør stoppestaden avtalast i forkant.

Me køyrte alltid med litt avstand frå ein annan, men spesielt der sida var brei og bratt venta me i tur og orden til den framføre hadde kome seg trygt ned. Alle var innforståtte med kor det var trygt å køyre og stadene ein skulle vente på. Stoppestadane var oversiktlege, både for den som stod nede og den som stod oppe og venta. Me heldt på denne måten godt auge med kvarandre til ei kvar tid.

Vurderer fjellsida og kor ein kan køyre ned (Foto: S.M.A. 2014).

God kommunikasjon og avklaringar i forkant er med på å setje tryggleiken for turen. At alle er med på «køyrereglane» gjer også opplegget meir «ryddig». Skulle det då utløysast eit skred og ein bli tatt, ville redninga ikkje vere langt unna dersom ein held seg til desse reglane. Ein bør alltid tenke konsekvensar for å redusere risikoen når ein bevegar seg i snødekt terreng.

Kjelder

Brattlien, K. (2012). Den lille snøskredboka. 3. utgåve. Oslo: Fri flyt AS.

Nes, C. L. (2013). Skikompis. Snøskred og trygg ferdsel. Førde: Selja Forlag.

Eigenferd

Ein solid lemur rundt vår første leirplass - men er plasseringa god? (Foto: S.M.A. 2014).

Telt i ly og le

Overnatting på vinterfjellet handlar mykje om å finne ein god leirplass. Allereie i turplanlegginga er det lurt å markere ein potensiell stad. Den ideelle teltleiren bør vere i ly for nedbør og i le for vind. Vêret til fjells endrar seg raskt og det kan av og til vere vanskeleg å avgjere kva faktorar som er viktigast når du set opp teltet. Då er det godt å ha litt kunnskap om det å etablere ein teltleir vinterstid.

Snøen har samla seg der den skal (Foto: S.M.A. 2014).

Vinteren innbyr til meir utrivelege forhold enn dei andre årstidene, og ein ønsker derfor å få etablert leir raskt. I turplanen vår hadde me skrive ned kartkoordinatar for mulege leirplassar. Etter å ha vore ein del på tur, veit me at enkelte justeringar av og til må gjerast, då terrenget ser annleis ut i røynda. Me sette alltid opp teltet i forhold til vindretninga, med inngangen lengst vekk. I tillegg bygde me lemur i kortenden av teltet som var nærast vinden.

 «En ideel teltleir i vinterfjellet ligger lavt i terrenget, naturlig i le av omkringliggende høydedrag som «tar av» for vind i flere retninger», skriv Horgen (2010, s. 244). Det vil ofte vere kaldare lågt i terrenget, til dømes i eit dalføre, og ein bør derfor ta ei avgjerd ut frå kva som er viktigast der og då. Kortsida av teltet bør settast opp mot vinden, med hovudinngangen vekk. Deretter bygger ein (1, 5 – 2 meter unna teltveggen) ein levegg av snøblokker i ein halvsirkel rundt teltet. Dette gjer at det blir skapt turbulens mellom vegg og telt, slik at snøen vil leggje seg her og ikkje oppå teltet (Horgen, 2010). Likevel er ikkje alltid det tilfellet.

Teltet er godt stramma opp med stavar og ski (Foto: S.M.A. 2014).

Vêret er i høgste grad uforutsigbart i fjellet. Mykje variert vêr og vind gjorde det enkelte ganger vanskeleg å vite om plasseringa var god. Skulle me sette teltet opp mot den dåverande framherskande vindretninga, eller den som var venta i løpet av natta i følgje vêrvarslinga? Kor sterk ville i så fall den vinden bli? Ved meir enn eitt tilfelle, måtte me opp om natta og bygge på lemuren og stramme opp teltet. I følgje Horgen, er det under slike forhold bare ein ting å gjere: «komme seg ut av posen og begynne å grave» (Horgen, 2010, s. 245).

Ein leirplass det er investert mykje tid og krefter i, er gull verdt. Fleire av stadene me enda opp på, kunne med fordel ha blitt valt med meir omhug, med tanke på naturleg le. Det er framfor alt viktig å tenke på tryggleiken i høve skredfarleg terreng og utløpsområder. Når alt kjem til alt, må ein sjølv avgjere kva ein meiner er dei viktigaste faktorane ein må ta omsyn til. Ein ting er i alle fall sikkert: Det ligg mykje læring i det å etablere teltleir i dårleg vêr.

Kjelder

Horgen, A. (2010). Friluftslivsveiledning vinterstid. Kristiansand: Høyskoleforlaget AS.

Topptur i Vigdalen

Vurdering av skredfarleg terreng 

På veg opp (Foto: S.M.A. 2014).

På topptur går du gjerne i brattare terreng enn kva du ville gjort med vanlege turski. Likefullt skal ein ha respekt for vinterfjellet og vere bevisst terrenget ein går i, for å unngå mulege skredutsette områder – uavhengig av skiutstyr. Som alltid når ein skal på tur, må ein lage ein turplan. Werner Munter sin 3x3 filtervurderingsmodell er spesielt god å bruke for planlegging av skiturar. Ferdsel på vinterfjellet inneheld fleire alpine farar som har innverknad på korleis turen blir. Det er derfor viktig å vere observant og gjere vurderingar i forkant og undervegs av ein tur, slik at ein kan ivareta tryggleiken.

Kjennskap til turen skaffar ein seg i første omgang heime. Me henta mellom anna inn informasjon om skredfaren, vêret og (ikkje minst) kartet, kor me markerte ruta me ville gå. Då me kom fram til Vigdalen, kor me kunne sjå terrenget føre oss, gjorde me nye vurderingar som endra rutevalet vårt. Der me i førstninga hadde tenkt å gå var det bratt og litt småkupert terreng (dette kan ein ikkje alltid lese ut frå eit 1:50 000 kart). Me måtte heile vegen gjere vurderingar i høve terrenget, då vinden hadde laga skavlar og søkk i snøen. Elles var terrenget nokså oversiktleg – bare sikta blei litt dårleg mot slutten av oppstiginga, og lyset flata ut.

Som rettleiar i friluftsliv, må ein heile tida vere i stand til å gjere vakne vegval for å unngå å hamne i skredfarlege situasjonar (Horgen, 2010). Tabellen til Munter (Nes, 2013) er i hovudsak til hjelp for å vurdere skredfaren, og tar med det utgangspunkt i tre filter og tre kriterium.

3x3-modellen (Munter, i Nes, 2013, s. 71).

Turen startar alltid heime – med den regionale områdevurderinga. Sider og skråningar som er brattare enn 30 grader bør unngåast, då dette er mulege snøskredområder. Desse finn ein ved å måle avstanden mellom høgdekotene. Er det mindre enn ein millimeter avstand, kan terrenget vere 30 grader bratt eller meir (Horgen, 2010). Den lokale vurderinga føregår kontinuerleg undervegs på turen. Ein har då mulegheita til å etterprøve dei regionale vurderingane i høve terrenget. Vurdering av enkeltheng (zonal vurdering) bør gjerast på trygg avstand, så ein ikkje eksponerer seg sjølv og gruppa for skredfare. Hellingsvinkelen på fjellsida måler du enklast med eit klinometer (Horgen, 2010).

Brattheitsmåling (Horgen, 2010, s. 211).

På tidlegare toppturar i vinter har me vore gjennom ulike målemetodar; med bruk av skistavar, kompass og på kartet. Sjølv om me målte på kartet i turplanlegginga, var det enkelte sider kor eg tok meg sjølv i å lure på kor bratt det eigentleg var. Det vekslande vêret i dagane før hadde i tillegg lagt snøen annleis enn venta. Slike observasjonar kunne eg gjere på bakgrunn av den regionale vurderinga i turplanlegginga. Det gjorde meg merksam på forholda og kva eg måtte sjå etter.

Kor mange grader helling er det her? (Foto: S.M.A. 2014).

Ein uerfaren toppturgåar som meg sjølv, legg mykje tillit til dei andre meir erfarne i gruppa. Sjølvsagt kan ein ikkje stå midt i eit heng og byrje å vurdere brattheita – då er det for seint – men ein skapar samstundes ei bevisstheit rundt situasjonen ved å gjere seg slike tankar. Det handlar om øving og erfaring. Gå mykje tur, mål brattheita, og til slutt vil auga ditt vere godt trena for å sjå kor bratt det omtrentleg er.

Kjelder

Horgen, A. (2010). Friluftslivsveiledning vinterstid. Kristiansand: Høyskoleforlaget AS.

Nes, C. L. (2013). Skikompis. Snøskred og trygg ferdsel. Førde: Selja Forlag.

Nordisk ferdsel

Orientering på vinterfjellet

Korleis orienterar du deg når sikta er slik? (Foto: S.M.A. 2014).

Orientering ute i naturen tar tid å lære seg. Under fine forhold og utan snø, kan det likevel vere krevjande nok og vite til ein kvar tid kor du er på kartet. På skitur om vinteren har landskapet endra seg betrakteleg, og toppar og dalsøkk er blitt meir avrunda og dekka til. Ledelinjer som elveleier er ikkje like tydelege, då dei kan vere heilt eller delvis skjult av snøen. Desto viktigare blir det å meistre kart og kompass.

Med dårleg sikt og mykje vind, gjekk store delar av turen føre seg i «whiteout». Under desse forholda la me mykje tillit til kompasset. For kvar etappe tok alle i turgruppa ut kompasskurs. Under forflyttinga gjekk me på ei lang rekke etter teltlaginndelinga. Fremste teltlag hadde ansvaret for leiinga, der førstemann gjekk etter styringa frå andre- og tredjemann. Undervegs rulerte me slik at første teltlag gjekk ut av rekka, lot resten passere forbi, for så å leggje seg bakerst.

Kompasset - vår beste ven (Foto: S.M.A. 2014).

Når ein skal orientere, er kartet det viktigaste reiskapet ein har (Horgen, 2010). Under dårlege vêrforhold må ein i tillegg ta i bruk kompasset. Horgen (2010) anbefaler då å ta ut ein kompasskurs, eller marsjretning, som kan fungere som ei ledelinje frå haldepunkt til haldepunkt. For å lettare halde denne kursen kan ein finne seg eit «fastpunkt» (t.d. buskar eller steinar). Når kursen skal bli satt, bør fleire i gruppa ta del for å sikre at den blir rett. Gradtalet må einigast før alle stiller kompasset sitt til same kurs. I tillegg er det viktig å ikkje gå for lange strekker på same kurs, då faren for avvik blir større (Horgen, 2010). Med støtte i kartet, som ein har studert i forkant, kan ein gjere seg opp forventningar om tid, høgdemeter og avstand, som kan hjelpe deg å ha kontroll på kor langt du har kome.

Å gå på kompasskurs var slitsamt. Den eine gongen eg gjekk fremst, blei eg stadig retta på av dei to andre i teltlaget mitt; «Eitt skritt venstre!» og «To skritt venstre!». Det var fleire av oss som hadde ein tendens til å dreie for mykje mot høgre. Av den grunn var det særs viktig å gi hyppig tilbakemelding til den som gjekk først, for å ikkje hamne for mykje ute av kurs. Me prøvde alltid å ta ut kurs til noko me kunne finne att i det verkelege terrenget, til dømes ei hytte. I tillegg til kompasset, støtta me oss også på GPS, for å vere ennå sikrare på kor me fann oss.

Sola prøver å bryte gjennom skylaget (Foto: S.M.A. 2014).

Kartet er, som Horgen (2010) skildrar det: «et forminsket bilde av terrenget, sett ovenifra» (s. 174). God kartkonktakt er spesielt viktig for å finne sikkert fram, men når ein ikkje har sikta med seg, må ein ta i bruk andre hjelpemiddel. Eg tar ofte for gitt det gode vêret på tur – då er det lett(are) å sjå kor ein er og eg er ikkje alltid like opptatt av å ta i bruk kartet (på turar utanom skulen). Det er sjølvsagt då ein har dei beste forholda til å øve på kartlesing og kompassbruk. Vêrforholda på Hemsedalsfjellet ville eg likevel/derfor ikkje vore utan, for er det noko eg har lært, er det i dårleg vêr god læring ligg.

Kjelder

Horgen, A. (2010). Friluftslivsveiledning vinterstid. Kristiansand: Høyskoleforlaget AS.